RULMAN ÖMRÜ NEDİR? Rulman bileziklerinden veya yuvarlanma elemanlarından birinde ilk malzeme yorulma belirtisi (yüzeyden parçacıkların kopması) ortaya çıkıncaya kadar rulmanın dayanacağı devir sayıları (veya sabit devir sayısında toplam işletme saatleri) dir. Bununla beraber, laboratuvar testleri ve pratik tecrübeler birbirinin tamamen aynı olan rulmanların, tamamen aynı işletme şartlarında farklı ömürlere sahip olduğunu göstermiştir. Bu nedenle rulman üreticileri tarafından verilen dinamik yük sayıları ile ilgili olarak verilen değerler “nominal” ömre dayanır. Nominal Ömür: Yeterli derecede büyük bir grup teşkil eden ve birbirinin tamamen aynı olan rulmanlarının %90’nın aynı işletme şartlarında erişmesi veya aşması beklenen ömürdür. Rulmanların yarısı, hesaplanan nominal ömrün yaklaşık beş katı ömre ulaşır. Servis Ömrü: Belirli bir rulmanın çalışamaz hale gelmeden önce sağladığı gerçek ömürdür. Rulman hasarı genellikle yorulma sonucu ortaya çıkmaz; aşınma, korozyon, kirlenme, sızdırmazlık elemanlarının bozulması ile’de oluşur. Bir rulmanın servis ömrü çeşitli işletmle şartlarına bağlıdır. Ayrıca, rulmanın takılmasında ve bakımında uygulanan işlemlerde aynı derecede önemlidir. Önceden alınan bütün tedbirlere rağmen bir rulman vaktinden önce hasara uğrayabilir. Bu durumda, rulmanın dikkatle kontrol edilerek hasar sebebinin belirlenmesi ve hasar önleyici işlemlere başlanması gerekir. Tip ömrü: Makina ve ekipman yapımcısı tarafından belirlenen ömürdür. Yapımcı tarafından verilen teorik yük ve hız değerleri esas alınarak hesaplanmıştır. - Rulman arızalarının önlenmesi için, hangi esaslar dikkate alınmalıdır? * Üretimin tamamı kaliteli olmalı (% 100 kalite) Yağın kaliteli olması (yeterli özellikte ve miktarda) Yağlama sisteminin kaliteli olması Temizlik (çalışma ortamının temizliği) Sızdırmazlığın iyi olması Mekanik hataların önüne geçilmeli (kaplin ayarsızlığı, eksen kaçıklığı) Doğru ayar ve balans Periyodik bakım iyi olmalı (doğru bakım) Kestirimci bakım yapılmalı Montaj ve demontajın iyi olması (Hatasız) Bunlara dikkat edilirse rulman kullandığın ünitenin ömrüne eş değer ömür sağlar. Not: Avrupa da yapılan araştırmada rulmanlarının %34’ünün ömrünü tamamlayabildiği, %66’sının çeşitli nedenlerle erken değiştirildiği tesbiti yapılmıştır. Erken değiştirilmiş ise; %16 sı montaj ve demontaj hatalarından ömrünü tamamlayamıyor %36 sı yağlama hatalarından ömrünü tamamlayamıyor %14 ü kötü çalışma şartları ve kirlilikten ömrünü tamamlayamıyor - Rulmanlar tamir edilebilir mi? * Büyük rulmanlar tamir edilebilir. - 6000 Serisi plastik kapaklı rulmanlarda ne tip gres kullanılır. * Rulman dış çapı D<62 mm olanlarda; lityum sabunlu, NLG-I ³ konsistenste çalışma sıcaklığı -30… +120°C olan gresler kullanılmaktadır. - Standart rulmanlar kaç dereceye sıcaklığa kadar kullanılır? * Standart rulmanlar 125°C sıcaklığa kadar kullanılır. - Rulmanlar montajda kaç dereceye kadar ısıtılmalıdır? * 110°C her türlü geçme sıcaklığı için yeterli sıcaklığıdır. (Rulman ısı kaynağına ………………) - Büyük ve ağır rulmanlar (Dış çap >420mm) nasıl depolanmalıdır? * Büyük ve ağır rulmanlar yatık olarak depolanmalıdır. - Rulman ömrü nelere bağlıdır? * Rulman kalitesi, çevre ve çalışma şartları, bakım, montaj ve demontaj kalitesine bağlıdır. - En çok rastlanan rulman arıza nedenleri nelerdir? * En çok rastlanan arıza nedenleri balanssızlık ve eksen kaçıklığıdır. Tüm arızaların %80-90 ını teşkil eden arızalardır. - Koruyucu bakımda rulman durum izlemeleri ne şekilde (hangi metodlarda) yapılır? * Yağ analizi * Lazerli kaplin ayarı * Balans alma * Elektrik motoru analizi * Termal (ısı) kontrolü * Ultrasonik kontrol * Model analizi * Vibrasyon kontrolü - Eksen kaçıklığının keçenin sızdırmazlık elemanının ömrüne etkisi nedir? * Eksen kaçıklığı keçenin ömrünü %50-70 azaltır. Çalışma sırasında nelere bakmalı? - Dinle: Doğrudan veya dinleme aleti yardımı ile çıkan seslerde düzensizlik olup olmadığı kontrol ediniz. - Dokun: Çalışma ısısındaki farklılıklar tesbit ediniz. Aşırı ısı rulman ömrünü kısaltır. - Bak: Rulman çalışma yerinin gözle fiziki koşulları kontrol edilir. Gevşeklik, sızıntı, kırık-çatlak gibi olumsuzluklar tesbit ediniz. - Gres: Rulman gresle yağlanıyorsa önerilen yağlama periyotlarında ve miktarda gres basınız. - Sıvı yağ: Sıvı yağ içinde çalışan rulmanların yağ seviyesini kontrol ediniz. - Raporla: Yapılan kontrollerin neticesi görülenler kayıt altına alınız. - Rulman da vibrasyon ölçümü yapınız. Makina Çalışmadığında Neler Yapılmalı - Sistemi temizleyiniz - Çıkan yağı kontrol ediniz (Gres veya sıvı yağ) - Sızdırmazlık elemanlarını kontrol ediniz - Yeni yağ (Gres veya sıvı yağ) doldurunuz - Makina uzun süre çalışmayacaksa, rulmanları nem ve kirlerin olumsuz etkilerinden korumak için tedbir alınız. Sökülen rulmanlar yeniden kullanılabir mi? Sökülmüş bir rulmanı her zaman muayene ediniz, fakat temizleyinceye kadar yeniden kullanıp kullanmayacağınıza karar vermeyiniz. Kirli bir rulmanı asla döndürmeyiniz. İyice temizledikten sonra; rulmanları yakından inceleyiniz. Yuvarlanma yüzeylerini, kafesi ve yuvarlanma elemanlarını kontrol ediniz. Sıyrıklar, noktasal derinlikler, çizikler, çatlaklar, renk değiimleri, ayna gibi yüzeyler, ezikler görüldüğünde rulmanı kullanmayınız. - Rulmanı döndürün ve çıkan sesi dinleyin. Zarar görmemiş, yani üzerinde herhangi bir hasar işareti bulunmayan ve içinde anormal bir radyal boşluk meydana gelmediğinden, dönmesi düzgün olan bir rulman yeniden kullanılabilir. Ancak; kritik bir yerde çalışan rulmanı söktükten sonra tekrar kullanmayınız, yenisi ile değiştiriniz. Büyük ve pahalı rulmanları uzman bir kuruluşta tahribatsız muayene yaptırarak karar veriniz. - Hasarlı rulmanları mutlaka inceleyerek hasarın sebebini bulunuz. (Çok önemli). - Hemen kullanmayacağınız kullanılabilir rulmanlarınızı uygun şartlarda muhafaza ediniz (Koruyucu yağla yağladıktan sonra parafinli kağıda veya naylona sarınız). Rulman Takarken Nelere Dikkat Edilmeli? - Rulmanı montajdan hemen önce ambalajından çıkarınız. Rulmanı ve yataklamanın bütün elemanlarını gözden geçirin; kir ve pislik bulaşmasına dikkat edin. Mili ve fatura omuzunu temizleyin; oturma yerlerini çap toleransı ve şekil hassasiyeti yönünden kontrol edin. Sızdırmazlık elemanlarını muayene ederek, hasarlı gördüklerinizi yenileyin. Kauçuk elemanları rnutlaka değiştirin. Yeni rulmanı, hemen montaj öncesine kadar ambalajından çıkarmayın. Bunları mümkün mertebe kirlenmekten korumalısınız. Dış bileziğin diş yüzeyi ile delik yüzeyi hariç, rulmana sürülmüş olan korozyondan koruyucu maddeyi olduğu gibi bırakın. Sözü edilen yüzeyleri ise, petrol esaslı bir çözücü ile yıkayıp kurulayın. Büyük rulmanlar çoğunlukla, sıcak gres banyosuna daldırılmış nisbeten kalın, koruyucu bir tabaka içinde muhafaza edilirler. Montaj dan önce, yıkayarak bu tabakayı temizleyin. Uygun bir ortam bulun Temiz bir çalışma alanı ve doğru montaj yöntem ve aletleri, iyi sonucu garantiler. Montaj yapılacak ortamda, metal parçacıkları, talaş, kum, çimento, korozyon yapıcı maddeler vs. olmamalıdır. Mümkünse, rulman takılacak makinayı veya makina parçasını yukarıdaki özellikleri haiz olan atölyenize getirin. Bunu yapamıyorsanız, makinanın üzerini örterek etraftaki pisliklerden rulmanı koruyun. Elemanların tümünü temizleyin Milin, yatağın ve diğer yataklama elemanlarının temiz ve kuru olduğundan emin olun. Makina bilhassa yeni rulman takılacak bölgeleye bütünüyle temiz olmalıdır. Rulmanların Depoda Bekleme Süresi Nekadardır? Rulmanlar, paketlenmeden önce korozyondan koruyucu bir madde ile kaplanır ve orjinal ambalajlarında uzun yıllar nıuhafaza edilebilirler. Ancak, koruyucu madde ile muamele ve ambalaj, korozyondan kurtulabilmek için alınacak tedbirlerin tümü değildir. Mümkünse, rulmanın depolanması, tutulması ve nakli sırasında nem ve sıcaklık kontrol edilmelidir. Rulman; izafi nem ve sıcaklığı mümkün mertebe sabit, sarsıntısız ve kuru yerlerde saklanmalıdır. Orjinal ambalajlarından çıkartılmış rulmanların, pislik ve korozyona karşı güvenceye alındığından emin olunmalıdır. Bazı rulman tiplerinde, depoda bekleme süresi sınırlıdır. Örneğin, -2Z tertibindeki örtme kapaklı rulmanlar ile -2RS1 tertibindeki conta kapaklı rulmanlar, uzun süre depoda tutulduklarında, yeni rulmanlara göre başlangıçta daha büyük bir sürtünme momenti gösterirler. Ayrıca, uzun bekleme süreleri sonunda, gresin yağlama kabiliyeti de azalır. RULMAN BOŞLUĞU NEDİR? Bir rulmanın boşluğu, bir rulman bileziğinin diğerine göre hareket ettirilebileceği sınır konumlar arasındaki mesafedir. Radyal doğrultudaki hareket 1radyal rulman boşluğu” olarak tanımlanır. Eksenel hareket de “eksenel rulman boşluğu” olarak tanımlanır. Rulman Boşluğu C Sınıfları C1 Rulman boşluğu C2 den daha küçük C2 Rulman boşluğu Normalden daha küçük C3 Rulman boşluğu Normalden daha büyük C4 Rulman boşluğu C3 den daha büyük C5 Rulman boşluğu C4 den daha büyük Bir rulmanda montajdan önce mevcut olan boşluk ile, işletme sıcaklığında çalışan monte edilmiş bir rulmanın boşluğunu (işletme boşluğu), birbirinden ayırt etmek gerekir. ilk boşluk (montajdan önce), işletme boşluğundan daha büyüktür; çünkü değişik geçme sıkılıkları ve rulman bilezikleriyle karşı parçaların farklı miktarlarda ısıl genleşmeleri dolayısıyla, bileziklerde genişleme veya daralma meydana gelir. Rulmanın verimli çalışmasında radyal boşluğun önemi büyüktür. Genel bir kural vermek gerekirse, bilyalı rulmanların işletme boşlukları hemen hemen sıfır olmalıdır. Küçük bir öngerilme yükü de mevcut olabilir. Silindirik makaralı ve oynak makaralı rulmanlarda ise, işletme sırasında, küçük de olsa bir montaj sonrası boşluğu bulunmalıdır. Rulmanın belirli bir öngerilme yükü ile monte edildiği pinyon mili yataklamalarında olduğu gibi, rijitliğin istendiği durumlar dışında, aynı şey konik makaralı rulmanlar için de geçerlidir. Normal adı verilen rulman boşluğu, genelde tavsiye edilen geçmelerle monte edilen ve normal işletme şartlarında çalışan rulmanlarda, uygun bir işletme boşluğu oluşacak şekilde seçilmiştir. Her iki bileziğin de sıkı geçme ile takılması veya alışılmışın dışındaki sıcaklıklarda sürekli çalışma gibi montaj ve işletme şartlarının normal olmadığı durumlarda, Normal den büyük veya küçük boşluk değerleri gerekir. Böyle olduğunda, en iyisi montajdan sonraki rulman boşluğunu kontrol etmektedir. Çift kullanılan sabit bilyalı rulmanlarda, tek sıralı eğik bilyalı ve konik makaralı rulmanlarda, iki sıralı eğik bilyalı rulmanlarda ve dört nokta rulmanlarında, radyal boşluğun yerine eksenel boşluk değerleri verilir. Çünkü, bu tip rulmanların uygulama alanlarında, eksenel boşluğun önemi daha büyüktür. Sabit bilyalı rulmanlar da boşluk Bir sıralı ve iki sıralı sabit bilyalı rulmanlar seri olarak “Normal” radyal rulman boşluğu ile imal edilirler. Bazı bir sıralı rulmanların – özellikle küçük boyutluların – “Normal”den daha büyük veya daha küçük radyal boşluklu olarak temin edilmeleri mümkündür. Doldurma yuvalı sabit bilyalı rulmanlar da (Sık taneli) boşluk Doldurma yuvalı sabit bilyalı rulmanlar, seri olarak “Normal” radyal rulman boşluğu ile imal edilirler. Ayrıca Normal’den daha büyük ve daha küçük boşluklu rulmanlar da temin edilebilir. Oynak bilyalı rulmanlar da boşluk silindirik ve konik delikli, oynak bilyalı rulmanları, seri olarak “Normal” radyal rulman boşluğu ile imal edilirler. Konik delikli rulmanlar, seri olarak C3 radyal rulman boşluğu ile de imal edilmektedir. Standart değerlerden daha büyük ve daha küçük radyal boşluğa sahip rulmanlar da istek halinde temin edilmektedir. Geniş iç bilezikli oynak bilyalı rulmanların radyal boşlukları, C2 ve Normal boşluk sınıfları bölgesinde bulunmaktasır. Tek sıralı eğik bilyalı rulmanlar Tek sıralı eğik bilyalı rulmanların eksenel boşluğu ancak montajdan sonra tayin edilebilir. Rulmanın eksenel boşluğu, karşı yöndeki klavuzlamayı sağlayan ikinci rulmana dayanmasına ve ayarlanmasına bağlıdır. Sona konan CB sembolü ile tanımlanan genel tipteki rulmanlarıyla, istenen herhangibir tertipte montaj yapmak mümkündür. Sona konan CA, CB veya CC sembolü ile tanımlanan rulmanlarla; iki veya daha fazla sayıda rulmanın istenildiği gibi kullanılabileceği yataklama tertipleri elde edilebilir. Ön gerilme yüklü rulmanlar (GA, GB GC tipleri) ise sadece çift olarak yataklanabilirler. İki sıralı eğik bilyalı rulmanlarda boşluk İç bileziği tek parçalı olan, iki sıralı eğik bilyalı rulmanlar “Normal” eksenel boşlukla imal edilirler. Ayrıca çeşitli büyüklükteki bir çok rulman, “Normal”den daha büyük ya da daha küçük boşluklu olarak da temin edilebilir. Verilen eksenel boşluk değerleri, monte edilmemiş rulmanlarda ve ölçme yükünün sıfır olması halinde geçerlidir. Silindirik makaralı rulmanlar da boşluk Radyal rulman boşluğu: Tek sıralı silindirik makaralı rulmanları ve kafessiz silindirik makaralı rulmanları seri olarak “Normal” boşlukla imal edilirler; rulmanların çoğu C3 radyal boşluğu ile temin edilebilir. Bunların yanı sıra tek sıralı silindirik makaralı rulmanların bir kısmının çok daha büyük C4 boşluğu ile temin edilmesi de mümkündür. Teslim imkanın mümkün olmadığı, siparişten önce sorulmalıdır. Rulman boşluğu değerleri; DIN 620 nin 4. bölümüne uygundur. Eksenel rulman boşluğu: Eksenek boşluğun ölçülmesi sırasında, makaralar yana eğilebilir ve bu durum eksenel boşluğunun büyümesine neden olabilir. Çapraz silindirik makaralı rulmanlar da boşluk Standart imalat olan çapraz silindirik makaralı rulmanların radyal boşluğu “Normal”dir. Ayrıca daha küçük veya daha büyük boşluklu rulmanlar ve ön gerilme yüklü rulmanlar da imal edilebilirler. İğneli rulmanlar da boşluk İç bilezikli iğneli rulmanları seri olarak, “Normal” radyal boşlukla imal edilirler. Ayrıca daha küçük veya daha büyük boşluklu rulmanlar da imal edilebilirler. Teslim imkanın mümkün olmadığı, siparişten önce sorulmalıdır. Rulman boşluğu değerleri; DIN 620 nin 4. bölümüne uygundur. Oynak makaralı rulmanlar da boşluk Oynak makaralı rulmanlar, seri olarak “Normal” boşlukla imal edilirler. Bu rulmanların “Normal” den daha büyük C3 ve C4 boşlukları ile de temin edilmeleri mümkündür. Bazı büyüklüklerdeki rulmanlar “Normal”den daha küçük C2 boşluğu ile teslim edilebilir. Konik makaralı rulmanlar da boşluk Tek sıralı konik makaralı rulmanların eksenel boşluk değeri, montajdan sonra elde edilebilir. Bu değer; rulmanın, karşı klavuzlamayı sağlayan ikinci bir rulmanla olan ayar konumuna bağlıdır. Çift kullanılan, tek sıralı konik makaralı rulmanlarda eksenel boşluk değeri, her iki rulmanın arasına konan ara bileziği yardımıyla tesbit edilebilir. RULMANLAR, NEDEN YAĞLANMALIDIR? Yağlayıcının görevi; sürtünmeyi azaltmak, aşınma korozyonu önlemek çalışma ısısını düşürmek ve gerek katı gerek sıvı kirlere karşı rulmanı korumaktır. Teorik olarak ideal şartlarda çalışan ve mükemmel yağlanan bir rulmanın sonsuz ömre sahip olması gerekir. Şüphesiz, gerçek çalışma durumunda, bu mümkün değildir. Bununla beraber doğru yağlanan ve ideal şartlarda çalışan bir rulman, maksimum servis ömrüne ulaşmak için en iyi şansa sahiptir. Yağlayıcı madde, yuvarlanma elemanları ile yuvalanma yüzeylerini birbirinden ayıran bir yağ filmi meydana getirerek büyük yükler altında dahi doğrudan madeni teması önler. Gresle Yağlama Nedir? Rulmanların yağlanması için en çok kullanılan yağlayıcı madde grestir. Yağlayıcı bir gres, katılaştırıcı bir maddenin sıvı bir yağlayıcı (esas yağ) içinde meydana getirmiş olduğu, yarısıvıdan katıya kadar çeşitli haller alabilen bir karışım olarak tanımlanır. Greste madensel veya sentetik yağlar % 90 oranında olup geri kalan katılaştırıcıdır. Katılaştırıcı olarak greslerin %90’ında madensel sabunlar kullanılır; bu sabunlar, bir metal hidroksidin bir yağ asidi ile reaksiyonu sonucu oluşur. Bir örnek olarak lityum stearat olarak ta tanımlanan lityum sabunu belirtilebilir. Çeşitli sabunların, yağların ve katkı maddelerinin seçimi ile, çok geniş bir kullanma alanı için çeşitli tipte gresler elde etmek mümkündür. Gres, bir rulmanda nasıl etkir? Kafes şeklindeki sabun liflerinden oluşan katılaştırıcı, sıvı yağ için kap görevini üstlenmiştir. Bu kafesin boşlukları, suyla dolu sünger gözenekleri gibi temel yağ ile doldurulmuştur. Islak bir sünger sıkılınca, suyu akar - süngerin " kanadığı " söylenebilir. Aynı şekilde greslerde de bu durum söz konusudur, ancak greslerde yağın ayrışmasında sıcaklık esas rolü oynar. Bir yataklama yerindeki gres nadiren içindeki yağ ayrışacak şekilde mekanik olarak zorlanıp çalkalanır. Yeni greslenen bir rulmanda ilk çalışma süresinde gres rulmanın içindeki ve civarındaki serbest hacimleri doldurur. Bu yüzden, gresin içindeki yağın ayrışarak, rulmandaki yuvarlanma ve kayma yüzeylerine sevk edilmesindeki esas etken mekanik çalkalanmadan çok, rulmanın etrafındaki greste ortaya çıkan sıcaklık yükselmesidir. Kayma ve yuvarlanma yüzeylerine yeterli miktarda yağ ulaşmalıdır. Yağlama için, özellikleri, rulman tipine ve çalışma şartlarına uygun olan bir gres tipi seçilmelidir. Şiddetli sarsıntı ve treşimlere rnaruz kalan yataklama yerleri için özel istekler gerekebilir. Zira bu durumda mekanik olarak yetar kadar stabil olmayan bir gres, rulman içine titreşimle sevkedilip tekrar dışarı savrulabilir ve dolayısıyla metal sabunundan kafes bozularak gresi kullanılamaz hale getirebilir. Bir rulmanın yağlanması için, verilen işletme şartlarında yeterli yağlamayı sağlayan özelliklere sahip bir gres seçilmelidir. Greste Konsistens nedir? Konsistens, bir gresin katılık derecesini gösterir ve esas olarak kullanılan katılaştırıcının tipiyle ve miktarıyla belirlenir. Gresler, U.S. National Grease Lubrication Institute (NLGI) tarafından geliştirilen bir cetvele göre sınıflandırılır. Bu derecenin tayini için standart bir koni beş saniyelik bir süre için gres numunesine daldırılır ve dalma derinliği onda bir rnilimetre (mm/10) olarak ölçülür. Ölçülen değer, mekanik penetrasyon indeksini verir, karşı sayfadaki cetvele bakın. Gres ne kadar yumuşak olursa, NLGI sınıfı o kadar düşüktür. Rulmanların yağlanması için genellikle 2 ve 3 konsistens sınıfındaki gresler tavsiye edilir. Çok düşük işletme sıcaklıklarında veya otomatik yağlama sistemleri için ayrıca NLGI 1 veya 0 konsistens sınıfındaki gresler de kullanılabilir. Gresler Karıştırılabilirmi? Birbirine uygun omayan gresleri asla karıştırmayın. Uygun olmayan iki gres birbiriyle karşılaştırılırsa ortaya çıkan karışımın konsistensi genellikle, karışımdan önceki greslerinkinden daha düşüktür; bu durumda sızıntı dolayısı ile rulman hasarına neden olabilir. Bir rulmanın yeniden yağlanması gerekiyorsa ve rulman başlangıçta kullanılan gres tipi bilinmiyorsa; rulmandaki ve çevresindeki gresi tamamen temizlemeden, yeniden gresleme yapmayın. Gresler Nasıl Sınıflandırılmalıdır? İşletme şartlarına ve sıcaklığa göre Yağlama gresleri, çeşitli çalışma şartlarına uygunluklarına göre sınıflara ayrılırlar. İşletme sıcaklığı, bir gresin konsistensine ve yağlama kabiliyetine önemli derece de etki eder. Belirli bir işletme sıcaklığında çalışan bir rulman, bu sıcaklık derecesinde doğru konsistense ve yeterli yağlama kapasitesine sahip olan bir gresle yağlanmalıdır. Bu yüzden gresler, farklı çalışma sıcaklığı bölgeleri için farklı bileşimlerde imal edilirler ve düşük (LT), orta (MT) ve yüksek (HT) sıcaklık gresleri olarak sınıflandırılırlar. Bunların yanısıra ağır işletme şartları için geliştirilen ve katkı maddeleri ile yağ filmi mukavemeti arttırılan EP (extreme presure) veya EM (molibdendisülfidli extreme pressure) grsleri de mevcuttur. Bir Gres Nasıl Seçilir? Yanlış bir gres seçildiği takdirde, rulman hasarlarını önlemek için önceden alınan tedbirlerin hiç biri bir işe yaramaz. Önemli olan; mevcut işletme sıcaklığında yeterli yağlamayı sağlayabilen esas yağa sahip bir gresi seçmektir. Viskozite önemli ölçüde sıcaklığa bağlıdır ve yükselen sıcaklıkla azalıp düşen sıcaklıkla artar. Bu yüzden esas yağın işletme sıcaklığındaki viskozitesinin bilinmesi mühimdir. Makina imalatçıları genellikle özel bir gres tipini belirlerler ve standard greslerin çoğu oldukça geniş bir uygulama alanında kullanılabilir. Bir yağlama gresinin seçinıi için aşağıda belirtilen önemli faktörler gözönüne alınmalıdır:
* Makina tipi * Rulman tipi ve büyüklüğü * İşletme sıcaklığı * Rulmanın işletme yükü * Devir sayısı (bölgesi) * Titreşimli çalışma şartları ve milin yatay veya düşey konumda oluşu * Soğutma şartları * Sızdırmazlığın etkinliği * Çevre şartları
Rulman kullananların çoğu, ortaya çıkabilecek uygulamaların ve şartların hemen hemen hepsine uyabilecek bir gres grubunu tercih ederler. DİKKAT: EP Katkılarının rulmanlar için zararlı olup olmadıklarını imalatçıya sorun. Rulmanlarda İlk Dolumda Ne Kadar Gres Doldurulmalıdır? Aşağıdaki genel kurallara uyun: Bir rulman, gresle tamamen doldurulmalıdır, fakat yatakdaki serbest hacim ancak kısmen (%30-%50 arasında) gresle doldurulmalıdır. Bununla beraber sarsıntısız çalışma şartlarında, tam dolgu gresleri olarak ta tanımlanan lityum sabunlu greslerin çoğu sıcaklık yükselmesi tehlikesi ortaya çıkarmadan, yatakdaki serbest hacmin %90’ına doldurulabilirler. Böylece yataklama yerine kirlerin girmesi önlendiği gibi yeniden yağlama peryodları da uzatılmış olur. Takım tezgahları tahrik milleri gibi yüksek hızla dönen millerde kullanılan rulmanlar, sıcaklığı nispeten düşük tutmak için az miktarda gresle yağlanır. Rulmanlara Yeniden Yağlama İşleminde Ne Kadar Gres Basılmalı Sadece rulmanın içindeki gresin değiştirlmesi gerekir. Bu sebepten, gres miktarı rulman büyüklüğne bağlıdır. Elinizde yeniden yağlama talimatı varsa, ona göre hareket edin. Yoksa, ya da miktarın uygunluğundan şüphe ediyorsanız, doğru miktarı belirleyebilmek için şı formülü kullanın: Bu formül, yeniden yağlama için gerekli gres miktarının bulunmasını sağlar. Ga = 0,005 D B gram Ga = gram olarak gres miktarı D = mm cinsinden rulman dış çapı B = mm cinsinden rulman genişliği (eksenel rulmanlarda buna karşı gelen boyut H dir.) Gres Ne Kadar Süre Özelliğini Korur? Bir gresden beklenen ömür, gresin tipine, rulmanın devir sayısına, işletme sıcaklığına ve başka bazı faktörlere bağlıdır. Çalışma ortamı ve sızdırmazlık tertibi de ömür beklentisinde rol oynar. Bilyalı küçük rulmanlarda servis ömrü, genelde yeniden yağlanmayı gerektirmeyecek kadar uzundur. Böylr durumlarda “ömür boyu yağlanmış”, contalı veya örtme kapakların rulmanların kullanmı yoğundur. Rulmanlarda Hangi Şartlarda Sıvı Yağ Kullanılır? Gresin teknik veya ekonomik yönden uygun olmadığı durumlarda, sıvı yağ tercih edilir. Çalışma sıcaklığı yüksekse, genelde sıvı yağ kullanılır. Yüksek sıcaklık, devir sayısındaki yüksekliğin, yük büyüklüğünün ya da çevre sıcaklığındaki artışın sonucu olabilir. Yeniden yağlama peryodunun çok kısa olduğu, komşu makina parçalarının esasen sıvı yağ ile yağlandığı veya ısının rulrnanın bulunduğu yerden dışarı atılmasının istendiği durumlarda çare, sıvı yağ kullanmaktır. Rulmanlarda kullanılan sıvı yağlar da, gresler gibi oksitlenmeye, buharlaşmaya ve korozyona karşı iyi bit direnç gösterebilmelidir. Sıvı Yağ Nasıl Seçilir? Sıvı yağlar, mevcut işletme şartlarında yeterli yağlamayı sağlayacak viskozite esasına göre seçilir. Vizkozite ise sıcaklığa bağlıdır; sıcaklık artınca düşer, azalınca yükselir. Bu sebepten 40°C deki viskoziteyi bilmek önemli değildir işletme sıcaklığındaki viskoziteyi de bilmek gerekir. Vizkozitenin önemi Viskozitelerin sıcaklığa bağlılığı, "viskozite indeks" (VI) olarak bilinir Yüksek indeks, viskozitesinin sıcaklığa değişiminin az olduğunu gösterir. Sıcaklık fazlaca değişken ise, viskozite indeksinin yüksekliği dahada önemlidir. Rulmanlarda viskozite indeksi, VI 85 veya daha yüksek olmalıdır. Bir rulmanın servis ömrü, çalışma sıcaklığı için viskoziteden biraz daha yüksek viskoziteye sahip bir yağ kullanılarak arttırılabilir. Ancak, viskozitenin yükseltilmesi, işletme sıcaklığının da yükselmesi demektir. Bu bakımdan, bu yolla yağlamanın iyileştirilebileceği pratik bir sınır vardır. Sıvı Yağ Değiştirme Periyodu Nedir? Yağlama, yağ banyosu ile yapılıyor ve rulman sıcaklığı da düzenli biçimde 50°C (120° F)’in altında kalıyorsa, yağı yılda bir kez değiştirmek çoğunlukla yeterli olur. Sıcaklık bundan fazla ise, ya da yağ aşırı kirlenmişse, değişimin daha sık yapılması gerekir. Örneğin 100°C (210°F) çalışma sıcaklığında, yağ üç ayda bir değiştirilmelidir. Devridaim yağlama yapılıyorsa, değişim periyoduna yağa bakılarak karar verilmelidir. Çeşitli rulman tertiplerinde etkin bir yağlamanın yapıldığından emin olabilmek için, yağı sürekli gözetleyin. Makina üreticisinin önerilerini göz önüne alınız. RULMANLARDA KAFES SEÇİMİ NASIL YAPILIR? Kafesin esas görevi, yuvarlanma elemanlarını birbirlerine göre uygun bir mesafede tutmak ve komşu yuvarlanma eleımanlarının doğrudan temasını önlemektir. Böylece, rulman içindeki sürtünme ve dolayısıyla ortaya çıkan ısı, en aza indirilmiş olur. Bilezikleri ayrılabilen rulmanlarla, yuvarlanma elemanları ayrıca kafes yardımı ile rulman içinde tutulur ve bu suretle takma veya sökme sırasında bileziklerin biri çıkartıldığında düşmeleri önlenir. Gres ile yağlanan rulmanlarda, gresin bir kısmı kafese yapışarak bir yağlayıcı haznesi oluşturur ve rulmanın çalışan yüzeylerinde iyi bir yağlama temin eder. Standart kafes nedir? Rulmanların geliştirilmesiyle birlikte, çeşitli tip ve büyüklükteki rulmanlar için, değişik kafes türleri ortaya çıktı. Sonra, her rulman için bunlardan birisi standart olarak seçildi. Standart kafes, her zaman için, performansta yüksek ve uygulama alanlarının çoğunda elverişli olagelmiştir. Aynı seriden büyük rulmanlarla küçük rulmanların standart kafesleri farklı olabilmektedir. Rulman sembolleri içinde kafes dizaynını son ek sembolleri gösterir. Ancak, belirli büyüklükteki bir rulmanda kafes, stardart bir kafes ise, durum her zaman sembolde belirtilnıeyebilir. Kafes Malzemeleri Poliamid kafesler Küçük ve orta büyüklükteki rulmanlardan bazılarında, standart kafes olarak, sıcaklık stabilizasyonu yapılmış ve cam elyafı ile takviye edilmiş poliamid 6.6. dan mamul döküm kafesler kullanılır. Poliamid kafesleri kullanırken nıüsaade edilebilen işletme sıcaklığı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sıcaklık aşldığında, kafes malzemesi yaşlanacak ve aşırı sıcaklıkta kalma süresi, uzadıkça yaşlanma hızlanacaktır. Sıcaklık, kısa bir sure için, müsaade edebilen maksimum değerin 20°C (35°F) üzerine çıkarsa, bu artışın sözü edilen maksimum, altındaki işletnıe sıcaklıklarında uzun süreli çalışmaların arasında meydana gelmesi ve yağlayıcı için izin verilen maksimum sıcaklığın aşılmaması durumunda, rulman için bir tehlike olmadığı söylenebilir. İşletme sıcaklığı, sürekli 120°C (250°F) ımi üzerinde ise, madeni kafesli rulmanlar kullanılmalıdır. Elastik özelliklerini kaybetmeleri sebebiyle, poliamid kafeslerin -40°C (-40°F) nin altındaki sıcaklıklarda kullanılmaları da uygun değildir. Normal olarak rulman temizliğinde kullanılan beyaz ispirto veya trikloroetan gibi organik çözücüler ile sulandırılmış alkali temizleyiciler (soda gibi), oda sıcaklığında ve kısa süreli temasta kafesi etkilemezler. Soğutmada kullanılan kloroflorokarbonların ve amonyağın da poliamid üzerinde tahrip edici bir etkisi yoktur. Çelik kafesler Bilyalı, oynak makaralı ve konik makaralı rulmanların çoğunda, standart olarak, pres ile kil verilmiş çelik saçtan kafesler kullanılır. Çelik kafesler, 300°C (5
70°F) ye kadar işletme sıcaklıkları için uygundur. Bunlar, normal olarak rulmanlarda kullanılan madensel veya sentetik esaslı yağlardan ve rulman temizliğinde yararlanılan organik çözücülerden etkilenmezler. Ancak, suyun olduğu yerde korozyon riski vardır. Pirinç kafesler Pres ile şekil verilmiş pirinç kafesler, küçük ve orta büyüklükteki rulmanlarla kullanılırlar. Fakat büyük çaplı rulmanlarla bu kafesler, çoğunlukla döküm veya dövme malzemenin işlenmesiyle elde edilirler. Pirinç kafesler, 300°C (570°F) nin üstündeki sıcaklıklarda kullanılmamalıdır. Bunlar, sentetik yağların ve greslerin de içinde bulunduğu, yaygın olarak kullanılan rulman yağlayıcılarının çoğundan etkilenmezler. Normalde kullanılan organik çözücülerle temizlenmeleri mümkündür. Yalnız, alkali temizleme maddeleri tavsiye edilmez. Amonyak (örneğin, soğutucularda), pirinçte gerilme çatlağı korozyonuna sebep olduğundan, bu gibi yerlerde pirinç yerine çelik kafesler kullanılmalıdır. Diğer kafes malzemeleri Yukarıda sözü edilen malzemelerden başka, özel uygulama alanlarında kullanılnıak üzere, mühendislikte kullanılan diğer plastiklerden, hafif alaşımlardan ve özel dökme demirden de rulmanlar için kafes yapılabilmektedir. Rulman üzerindeki rakamlarla rulman ölçüsü arasında bağ varmıdır? Evet vardır. Rulman üzerindeki son iki rakam 5 ile çarpılırsa iç bilezik çapını verir. 0-20 mm arası ve 500 mm üzeri iç çapı olanlar ve istisnalar hariç. 500 mm den sonra çap direkt yazılır. Bilyalı ve makaralı nerelerde kullanılır? Bilyalı yataklar noktasal yük taşırlar, bu nedenle devir yüksek olup küçük yük taşıyan durumlarda kullanılır. Makaralı rulmanlar çizgi boyunca (çizgisel) yük taşırlar. Düşük devir ve küçük yüklerde kullanılır.
